2. TRADYCJE KARATE SHOTOKAN NA ŚWIECIE

Większość ludzi na świecie utożsamia dziś karate, jako sztukę walki mającą swoje korzenie w dalekiej Japonii. Niemniej jednak jest to błędne myślenie, gdyż zgodnie ze źródłami historycznymi karate powstało ma wyspie Okinawa kilkaset lat temu jako efekt miejscowej adaptacji chińskich sztuk walki (zwanych dzisiaj kung-fu, wu-shu) i przebyło długą drogę, nim dotarło do Japonii. Są to odległe czasy i tak naprawdę nie poddające się weryfikacji historycznej z braku przejrzystych dowodów i w wielu przypadkach są oparte na legendach, przesłaniach, zapisanych rycinach, czy też papirusach.

Liczne materiały źródłowe wskazują na to, że karate ma także swoje korzenie w Indiach13 . Istnieją przekazy o hinduskim legendarnym mnichu Darumie Taishi (Bodhidarma), który w 520 roku n.e. przywędrował pieszo z Indii do Chin. Osiadł w klasztorze Shaolin, gdzie dał początek oryginalnemu odłamowi buddyzmu zen. Większość stylów kung-fu - wu-shu wiąże swoje początki z klasztorem Shaolin.

Pomostem, którym karate przedostało się z Chin do Japonii, była właśnie wyspa Okinawa14 , która przez wieki była kolebką współczesnego karate. Okinawa utrzymywała już od czasów starożytnych kontakty zarówno z Chinami, jak i też z Japonią, więc chińskie sztuki walki a między innymi kempo zostało prawdopodobnie przyjęte razem z innymi elementami chińskiej kultury. Około 1600 roku Chiny zmieniły swoich wysłanników na Okinawie na wojskowych, którzy często byli mistrzami i propagatorami swoich rodowych sztuk walki, w tym słynnego kempo.

Ludność Okinawy przejawiała duże zainteresowanie tą sztuką walki i połączyła ją z naturalną formą walki wręcz , aby stworzyć Okinawa –te 15.

Chotoku Kyan i jego uczniowie.

Pokaz przed zamkiem Shuri,1937r prowadzi Shinpan Shiroma

Od 1393 r. Archipelag Ryukyu zaczął być obiektem nasilającej się penetracji japońskiej. Spowodowane tym faktem osłabienie gospodarcze i nędza panująca na wsiach stały się powodem wybuchających co jakiś czas buntów i rozruchów chłopskich. Aby położyć kres walkom wewnętrznym panujący od 1592 roku Oda Nabunga i jego następca Toyotomi Hideyoshi zarządzili konfiskatę wszelkiej broni będącej w posiadaniu chłopstwa i wprowadzili zakaz jej posiadania. Bezpośrednim wynikiem tych zakazów dotyczących posiadania broni był rozwój sztuk walki pustą ręką. Pierwszą znaną sztukę walki ćwiczoną bez użycia jakiejkolwiek broni, opartą wyłącznie na wykonywaniu technik rękami i nogami nazywano „te” – co znaczy ”ręce”, później nazwę rozwinięto do „to-te” – „chińskie ręce”16.

Takie i podobne posunięcia władz wywołały skutek odwrotny i stały się sygnałem do sprzeciwów, tworzenia tajnych związków, które w czasie nocnych zebrań, poświęcały dużo czasu na naukę różnych metod walki. Ci, którzy byli w Chinach, widzieli proste, drewniane narzędzia i mistrzów posługujących się nimi z wielką zręcznością. Poznane tam sposoby walki szybko zadomowiły się na Okinawie. Omawiając rozwój okinawskiego karate nie sposób nie wymienić największych mistrzów. Pierwszy z nich to Sakugawa17 . Uczniem Sakugawa, jak i chińskiego attache wojskowego na Okinawie, Kushanku był Sokon Matsumura, zwany Bushi (Wojownik). Uważa się go za twórcę Shuri-te i kreatora m.in. kata Chinto. Jego najsłynniejsi uczniowie to: Itosu, Kyan, Motobu, Chibana.

Zarówno w karate jak i kobudo mówi się o stylu Matsumura-ryu. Przez pewien czas także trenował u niego Gichin Funakoshi, poznając twarde karate. Wraz z nastaniem epoki Menji nastąpiło odejście od tradycji w kierunku współczesności. Dwóch wielkich mistrzów karate przełomu XIX i XX wieku uratowało sztukę karate od zapomnienia i przyczyniło się do jej progresji: Yasutsune Itosu z Shuri-te oraz Kanryo Higaonna z Naha-te 18. Itosu wraz z Kanryo Higaonna 19 wprowadził naukę karate do szkół Okinawy i systemu szkolenia policji. Itosu opracował w pierwszych latach naszego wieku pięć kata szkoleniowych Pinan (Heian), które stanowią podstawę nauczania w większości współczesnych stylów karate. Stworzył także kata zaawansowane a także opracował nowe wersje starych kata (Kushanku: Shiho Kushanku, Kanku -dai, Kanku - sho, Assai - sho, Tekki Nidan i Sandan). Do jego uczniów należeli: Funakoshi, Mabuni, Toyama. Karate zaczęły wychodzić "na zewnątrz" i przenikać do Tokio20 .

Analiza źródeł historycznych karate pozwala stwierdzić, że jedną z najważniejszych dat w historii karate jest 24 kwietnia 1868 roku, wtedy to w Yamakawa-Cho okręgu Shuri, urodził się Gichin Funakoshi – uznawany dzisiaj za „ojca” Karate Shotokan .

Gichina Funakoshi na tle rycin z zasadami dojo kun.

Gichin Funakoshi już jako 11-letni chłopiec rozpoczął naukę u dwóch największych ekspertów na Okinawie - Yasutsune Azato 21 i Yasutsune Itosu. Dzięki nim Gichin Funakoshi poznał większość szkół karate istniejących wtedy na Okinawie. Pozwoliło mu to w przyszłości uporządkować techniki i kata karate. W 1901 roku, w czasie wizytacji pełnomocnika rządu do spraw szkół, Gichin Funakoshi dał pokaz karate, który wywarł na pełnomocniku ogromne wrażenie, co spowodowało, że wysłał on do Ministerstwa Edukacji raport podkreślający zalety zdrowotne i wychowawcze karate. Dzięki temu Anko Itosu przy współpracy swoich uczniów rozpoczął proces wprowadzania karate do szkół na Okinawie. W rezultacie karate znalazło się w 1905 roku w programie nauczania okinawskich szkół - były to szkoła powszechna w Shuri - Pierwsza Szkoła Średnia Prefektury Okinawa.

Gichin Funakoshi jako pierwszy miał zaszczyt przedstawić karate na terytorium Japonii w 1917 roku w Kioto a następnie w 1922 w Tokio na zaproszenie profesora Jigoro Kano22 . W 1922 roku Gichin Funakoshi osiedlił się w Tokio i założył pierwszą w Japonii szkołę karate. Zmiana nazwy stylu nastąpiła w roku ok.1929r. z “chińskie ręce” na “puste ręce” i wywołała wśród okinawskich ekspertów, przywiązanych do chińskiej kultury, żywe poruszenie. Trwało to przez jakiś czas aż zamilkło. Gichin Funakoshi już nigdy nie powrócił do dawnej nazwy, a po jakimś czasie, nowa nazwa została ogólnie przyjęta. W 1936 roku grupa sympatyków karate ufundowała z własnych składek pierwsze dojo23 Nad drzwiami budynku widniała nazwa Shotokan, która wprawiała mistrza w zdumienie a z biegiem czasu została przyswojona i zaakceptowana przez większość uczniów Gichina Funakoshiego. Salę gimnastyczną, w której trenowano karate nazywano – dojo.

Ideogramy nazw: „Chińskie ręce” - dawny zapis i „puste ręce” - dzisiejsza nazwa karate.

Wraz z rozwojem karate w roku 1936 dodano do nazwy karate-do nazwę Shotokan, co znaczy „świątynia falującej sosny”. Nazwa ta pochodzi od pseudonimu literackiego mistrza „Shoto”, której używał we wczesnych swoich latach młodzieńczych i pozostała do dnia dzisiejszego24.

Gichin Funakoshi przebywając w Japonii, poznając jej bogatą kulturę, historię i wspaniałych ludzi, takich jak Jigoro Kano, czy też twórcy dzisiejszego Aikido – Morihei Ueshiba25 zrozumiał, iż aby propagowane przez niego karate przetrwało wieki i miało swój wielki rozwój, wielu zwolenników, musi nadać tej sztuce pewien cywilizowany charakter. Dobudował wykładnię filozoficzno-moralną oraz przystosował ją do mentalności Japończyków i japońskiej kultury i niektóre elementy zapożyczył z innych szkół. Wzorując się na szkole judo opracował cały ceremoniał, etykę, system hierarchii stopni i regulaminy dojo. Opierał się także na japońskiej obyczajowości. Funakoshi pozmieniał również wszystkie nazwy technik i kata na japońskie, żeby uczniowie mogli go lepiej zrozumieć. Poza tym techniki kata zostały uproszczone przez Gichina Funakoshiego, w stosunku do oryginalnych kata z Okinawy. Mistrz zmienił również zasady treningu. Podczas gdy uprzednio istniały tylko kata, obecnie podzielił ćwiczenia karate na trzy rodzaje: podstawy kihon, kata i ćwiczenia walki - Kumite26.

Gichin Funakoshi był człowiekiem niezwykłym o szerokich horyzontach myślowych. Na karate odcisnął niezatarte piętno, wszystko, co w nim piękne, wielkie i wzniosłe pochodziło od niego. Nauczał, że karate musi być takie, aby mogło być ćwiczone przez młodych, starych, kobiety, mężczyzn i dzieci. Zawsze uważał – jak wielu przed nim i po nim – że sztuka nie czyni człowieka, lecz człowiek czyni sztukę, że stosowanie technik karate-do musi iść w parze z rozwojem umysłu, że jest metodą pozwalającą osiągnąć prawdę filozoficzną, której poszukiwał całe życie - dążył do osiągnięcia doskonałości. Opisał zasady karate dojo kun27 i niju kun28 , które odzwierciedlają sens trenowania tej pięknej sztuki. Gichin Funakoshi podróżował po całym kraju dając wykłady o karate i prezentując jego użycie. Największe uniwersytety Kraju Kwitnącej Wiśni zapraszały go, aby pomógł założyć drużyny karate. Gichin Funakoshi nie mógł prowadzić wszystkich zajęć osobiście i zaczął delegować swoich najzdolniejszych uczniów do nauczania karate.

I tak: Uniwersytet Keio - Isao Obata, Uniwersytet Waseda - Hiroshi Noguchi, Uniwersytet Hosei - Tatsuo Saeki, Uniwersytet Takushoku - Seicho Takagi, Uniwersytet Chuo - Shigeru Egami, Uniwersytet Kobazawa - Hidetaka Nishiyama, Uniwersytet Senshu - Genshin Hironishi, Wyższa Szkoła Medyczna Nihon - Hironori Ohtsuka, Uniwersytet Nippon - Imura, Uniwersytet Teisho - Omura i inni. Popularność Karate w kręgach inteligencji okazała się bardzo trafna. Dzięki temu młodzi ludzie, przyszli naukowcy, rozpowszechniali tą sztukę walki, pomagali w jej propagowaniu, dając jej pełne podstawy naukowe, oparte na badaniach.

Wraz ze śmiercią mistrza, umiera zgoda między jego uczniami. Dopóki żył Gichin Funakoshi, nikt nie ośmielił się zorganizować zawodów sportowych, ponieważ wiedziano, że był temu przeciwny.

Pierwszy złoty wiek karate, jak go nazwano, nastąpił około roku 1940, kiedy to nieomal każdy znaczniejszy uniwersytet w Japonii miał własny klub karate. W późnych latach trzydziestych nastrój przygotowań wojennych trafił również do dojo Mistrza, treningi trwały do późnych godzin nocnych a sala nie mogła pomieścić wszystkich ćwiczących. Nie tak dawno zdemilitaryzowana sztuka znów poczęła pełnić funkcje bojowego sztandaru, tym razem najczęściej była to japońska młodzież, przesycona duchem japońskiego militaryzmu. Druga wojna światowa była dotkliwym ciosem dla karate - zginęło wielu mistrzów, szczególnie na Okinawie, gdzie toczyły się ciężkie walki i przyczyniło się do zniknięcia niektórych styli karate, które przekazywano w rodzinie z pokolenia na pokolenie. Po zakończeniu wojny nauczanie karate zostało utrudnione gdyż jednym z warunków kapitulacji Japonii był zakaz uczenia japońskich sztuk walki w szkołach, gdyż Amerykanie obawiali się odrodzenia japońskiego ducha imperialistycznego ( obowiązywał do 1948 roku ). O karate jednak nie słyszeli, toteż ruch ten odrodził się o wiele wcześniej, szczególnie po powrocie Gichin Funakoshi do Tokio. Jednak stacjonujące w Japonii alianckie siły zbrojne niejednokrotnie występowały z żądaniem przedstawienia im pokazów sztuk walki. Znawcy judo, kendo i karate-do formowali się w grupy i odwiedzali bazy wojskowe dwa do trzech razy w tygodniu, demonstrując swoją sztukę. Karate wzbudziło ogromne zainteresowanie wśród żołnierzy. Była to sztuka widziana przez nich po raz pierwszy w życiu. W 1948 roku założono Japońską Organizację Karate-do. Również w tym samym roku dokonano standaryzacji kata, usystematyzowano techniki i opracowano wymagania egzaminacyjne oraz przeprowadzono pierwszy kurs instruktorski dla instruktorów karate. W 1949 grupa uczniów G. Funakoshiego (w tym m.in. M.Nakayama i H.Nishiyama) dokonała ujednolicenia - standaryzacji wszystkich kata nauczanych w różnych ośrodkach związanych z Masatoshi Nakayama i Uniwersytetem Takushoku.

Również w 1949 roku założona została Ogólnojapońska Akademicka Unia Karate, której pierwszym przewodniczącym został Hidetaka Nishiyama - konkurencyjna dla Ligi Akademickiej. Od tego momentu w karate nastąpił gwałtowny rozwój prowadzący do powstania trzech aspektów karate: samoobrony, sztuki fizycznej i sportu –walki sportowej. W roku 1952 Dowództwo Lotnictwa Strategicznego Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych ( SAC ) wysłało do Japonii grupę młodych oficerów i podoficerów dla studiowania judo, aikido i karate-do. Miało to na celu wyszkolenie instruktorów wychowania fizycznego. Przez trzy miesiące spędzone w Japonii żołnierze ci poddawani byli intensywnemu szkoleniu teoretycznemu i praktycznemu. Był to dla rozwoju karate istotny krok naprzód. Od owego czasu przez kilkanaście lat corocznie przybywały dwie-trzy takie grupy. Amerykanie stacjonujący w Japonii byli pierwszymi uczniami karate z innego kontynentu. W szkoleniu amerykańskich oficerów uczestniczyli m.in. Masatoshi Nakayama, Isao Obata, Hidetaka Nishiyama i inni. Ów program szkoleniowy został oceniony bardzo wysoko i grupy zaczęły przybywać również z innych krajów. Wiele krajów występowało również z prośbą o przysłanie instruktorów karate celem wyszkolenia własnych. Skutkiem tego było skierowanie, w 1953 roku do Stanów Zjednoczonych, pierwszych instruktorów w celu nauczania karate. Był to z pewnością pierwszy krok w kierunku spopularyzowania karate na świecie29.

W 1955 roku powstał Japoński Związek Karate ( Japan Karate Association - JKA ), w którym Gichin Funakoshi objął stanowisko głównego instruktora. Początkowo w skład JKA wchodziło kilku członków i garstka instruktorów (Nakayama, Nishiyama, Enoeda, Shirai, Mikami, Kanazawa i inni) którzy studiowali pod okiem Gichina Funakoshiego. W 1957 roku zmarł Gichin Funakoshi, który do końca życia sprzeciwiał się zawodom sportowym w karate. Przewodnictwo w Shotokanie przejmuje po nim Masatoshi Nakayama30.

Rywalizacja sportowa i rozprzestrzenienie się karate na świecie to najważniejsze punkty powojennego rozwoju karate. Masatoshi Nakayama przez całe swoje życie prowadził działalność, która miała ma celu rozwinąć i rozpowszechnić Shotokan na całym świecie. Kierował dobrze wyszkolonych instruktorów do różnych krajów. Większość z nich obecnie kieruje światowymi organizacjami, które powstały po rozpadzie Shotokanu ( H.Nishiyama w USA - International Traditional Karate Federation, K.Funakoshi w USA Funakoshi Shotokan Karate Association.31

Karatecy podczas seminarium Karate w Kowarach z Kennethem Funakoshi - rok 2010 (zdjęcia autora).

T.Okazaki w USA - Internatiomal Shotokan Karate Federation, T.Kase we Francji i K.Enoeda w Wlk. Brytanii, H.Shirai we Włoszech - World Shotokan Karate Academy, Hirokazu Kanazawa w Wlk. Brytanii - Shotokan Karate International Federation oraz H.Ochi w Niemczech - JKA Germany). Również w samej Japonii JKA nie utrzymała jednolitej struktury, po śmierci Nakayamy (15 kwietnia 1987) rozpadła się na JKA ( Tetsuhiko Asai ) i JKA World Federation (Hastukuni Sugiura) , część japońskich karateków wywodzących się z Shotokanu ćwiczy również w Japan Karate Federation.

Wracając do aspektu sportowego - rok 1964 i olimpiada w Tokio wydawały się milowym krokiem na drodze rozwoju karate. Po raz pierwszy zostały rozdane medale olimpijskie w judo i dano dla karate nadzieje pod warunkiem unifikacji stylów i przepisów walk sportowych . W 1970 roku założona została największa organizacja karate - World Union of Karatedo Organizations, której przewodniczącym został Ryochi Sasagawa. Niestety na mistrzostwach i kongresie w Paryżu doszło do rozłamu. Główną przyczyną było dopuszczenie RPA do mistrzostw - kraju stosującego wtedy politykę aparthaidu wobec mieszkańców. Doprowadziło to do powstania w 1975 roku konkurencyjnej o nieco odmiennych zasadach International Amateur Karate Federation, którą wspierał Nishiyama.

Warunek unifikacji, postawiony przez Komitet Olimpijski nie został zrealizowany. W 1996 roku WUKO przekształciła się w World Karate Federation, co było pierwszym krokiem w kierunku zjednoczenia a zarazem utworzenia światowej organizacji zrzeszającej największą ilość karateków w historii tej sztuki walki. Nowe rozmowy z MKOL i utworzenie Światowej Federacji Karate znowu rodzą nadzieje dla karate jako dyscypliny olimpijskiej, choć prawdopodobnie przyniesie to więcej szkody niż pożytku dla karate jako sztuki. Jedyną organizacją upoważnioną przez MKOL do reprezentowania karate na Igrzyskach Olimpijskich jest World Karate Federation.

Logo Światowej Organizacji Karate –WKF.

Obecnie ponad 175 krajów jest zarejestrowanych w poczet członków WKF, w tym ponad 50 w Europejskiej filii EKF (Europe Karate Federation). Federacja skupia przedstawicieli głównych stylów karate: Gouju-ryu; Wado-ryu; Shotokan; Shito-ryu; w każdym kraju. Struktura organizacyjna WKF-u i rozmowy prowadzone z MKOL-em dążą do włączenia karate w poczet sportów olimpijskich32.

Federacja WKF określiła ścisłe przepisy organizacji turniejów, prowadzenia walk oraz system punktacji za poszczególne techniki ręczne i nożne. Fakt ten tylko umocnił tendencję do traktowania karate jako sportu. Z jednej strony prowadzi to do rozpowszechnienia i popularyzacji karate, z drugiej strony do zagubienia wartości, propagowanych przez mistrza Gichina Funakoshiego, który sens uprawiania „pustych rąk” i wykonywania skomplikowanych technik upatrywał w rozwoju życia wewnętrznego i utrzymaniu zdrowia. Pojawia się tu niebezpieczna tendencja do przypisywania zbyt dużej wagi wygrywaniu turniejów. Takie podejście powoduje odejście od technik podstawowych i położenie wyłącznie nacisku na Kumite33.


13Nishiyama H., Brown R.C., KARATE SZTUKA WALKI „PUSTĄ RĘKĄ”, Warszawa 1998, s. 16; Stevens J. , TRZEJ MISTRZOWIE BUDO, Bydgoszcz 1999, s. 12;
14 Okinawa -największa z wysp ciągnącego się łukiem od Kiusiu do Tajwanu archipelagu Ryukyu; leży na Wschodniej części Morza Chińskiego, stała się częścią Japonii od 1875 r.(Stevens, 1999, s. 51);
15 Nishiyama H., Brown R.C. „KARATE SZTUKA WALKI „PUSTĄ RĘKĄ”- Budo-Sport, Warszawa 1998, s. 17.
16 Nishiyama H., Brown R.C., KARATE SZTUKA WALKI „PUSTĄ RĘKĄ”, Warszawa 1998, s. 17-18;
17 -miał przydomek Tode (Śmiertelna ręka). Jego wkład w rozwój karate i kobudo jest ogromny. Żył na przełomie XVIII i XIX wieku, wiele lat przebywał w Chinach (Stevens, 1999, s. 59).
18 Stevens J.,TRZEJ MISTRZOWIE BUDO, Bydgoszcz 1999, s. 59-61;
19 Kanryo Higaonna - swoją młodość spędził w Chinach, trenując przez wiele lat boks chiński, nauczyciel Karate, wprowadził do treningów Karate na Okinawie worki treningowe, ciężarki, sztaby żelazne (Stevens, 1999, s. 61);
20 Stevens J.,TRZEJ MISTRZOWIE BUDO, Bydgoszcz 1999, s. 72;
21 Yasutsune Azato- nauczyciel G. Funakoshiego, wybitny mistrz Karate, Kendo, kyudo, doskonały jeździec konny, filozof (Stevens, 1999, s. 58).
22 Jigoro Kano - twórcy systemu walki judo (łagodnej drogi), twórcy ówczesnego systemu wychowania fizycznego w japońskim szkolnictwie, członka Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego(Stevens, 1999, s. 59);
23 dojo- sala gimnastyczna, miejsce ćwiczeń karate, sala nauki (Miłkowski, 1983, s. 18).
24 M. Nakayama, DYNAMICZNE KARATE, Bydgoszcz 1998, s. 10;
25 Morihei Ueshiba- twórca współczesnego Aikido, japońskiej sztuki walki ( Stevens, 1999, s. 89);
26 Szeligowski P. TRADYCJE KARATE KYOKUSHIN, Łódź 2009, s. 25;
27 dojo kun – zasady miejsca treningu, tzw. etykieta (Funakoshi 2004, s. 3).
28 niju kun – dwadzieścia zasad, którymi karateka powinien kierować się w życiu.
29 Stevens J., TRZEJ MISTRZOWIE BUDO, Bydgoszcz 1999, s. 87;
30 Szeligowski P. TRADYCJE KARATE KYOKUSHIN, Łódź 2009,s. 27;
31 K.Funakoshi – wybitny mistrz Karate, posiadający tytuł Shihana, posiadający 9 Dan. Po raz pierwszy do Polski przyjechał w 1993 r. do Kowar i zmienił system szkolenia Karate Shotokan w Polsce, wprowadzając polskich karateków na wyżyny sportowe. (www.fskapoland).
32 Miłkowski J., KARATE SPORTOWE cz.1, Warszawa 1983; s. 19-21;
33 Nakayama M., Karate Podstawy, Poznań 1994, s. 10.